In Nederland wordt bijna elke acht dagen een vrouw vermoord. Een op de vijf vrouwen is ooit fysiek mishandeld. Een op de tien vrouwen is ooit verkracht.Je wordt er stil van.
Maar dat moeten we juist niet meer zijn, stil. Want als we stil blijven, houden we het grote, stille leed van ontelbaar veel vrouwen in stand. We moeten opstaan, een revolutie ontketenen, de schaamte doorbreken, zeggen wat niet kan, wat niet mag, met onze zoons en dochters gaan praten. Geweld tegen vrouwen en meisjes moet stoppen. Blijf niet stil, maar zeg NEE.
Doorbreek de stilte
29 november 2022, de theaterzaal van De Leest in Waalwijk stroomt vol. Het merendeel van de bezoekers is vrouw, hier en daar neemt ook een man plaats. En dat is belangrijk, want deze avond is bedoeld voor iedereen, man en vrouw. Samen moeten we de cultuuromslag maken. Beginnend met te zeggen waar het op staat.
Geweld tegen vrouwen is een onderbelicht thema, maar staat vandaag in de spotlights bij Theater De Leest. In het kader van Orange The World, de wereldwijde campagne tegen geweld tegen vrouwen en meisjes, draait hier vanavond de sneak preview van de documentaire Belaagd.
De lichten gaan uit, de spots aan, gericht op alle vrouwen die iets te vertellen hebben. Iets wat ze vaak jarenlang verborgen wisten te houden. Uit angst, schaamte en eenzaamheid. Verhalen over misplaatste grappen, handtastelijkheden, aanranding, seksuele intimidatie, verkrachting en geweld. Over belaging, angst en onvrijheid. Op straat, het werk, bij het uitgaan of thuis.
Psssst, lekkere billen. Kom eens hier. | Als je ze negeert, gaan ze je uitschelden, dan ben je arrogant. | Fiets niet te laat door het donker, pak geen steegjes, bescherm je drankje. Het zijn standaard dingen die je leert als meisje. | Als het normaal en fijn was geweest, dan had ik niet zo hoeven huilen. | Het maakt me boos dat we dit moeten doorgeven aan onze dochters. | Ik werkte in de horeca. Met een dienblad boven mijn hoofd werd ik de mensenmassa in gestuurd om me te laten grijpen. | Ik loop hier gewoon in mijn nepleren broek. Waar vraag ik om? | Hij duwde mijn hoofd naar bepaalde richtingen. | Ik heb geschreeuwd, gevochten en gehuild, maar hij ging door. | Het was te subtiel om te benoemen, dus ik zei niets. Ik wilde het niet groot maken. | Je wordt zo vernederd, maar nobody vraagt hoe het met je gaat. | Ik voelde me schuldig en schaamde me zo verschrikkelijk. | De man waarmee je in huis woont, daar was ik niet voor gewaarschuwd. | Ik dacht: ik ga er nooit over praten, er nooit meer aan denken, maar dat werkt dus niet. | Het zou helpen als mannen elkaar aanspreken: het is niet oké wat je daar deed. | Al ga ik op mijn kop staan, gewoon afblijven! | O wee als het om hun eigen zusje of moeder gaat. | Ik rouw om het meisje dat ik vroeger was. |
Fragmenten uit de documentaire Belaagd.
Kijk niet weg
De lichten in de theaterzaal gaan weer aan. Op het podium nemen Olcay Gulsen, Orange-ambassadeur, en Ilona Brekelmans, GZ-psycholoog bij Sterk Huis, plaats voor een napraat met het publiek. Samen maakten Ilona en Olcay de serie Fatale Liefde. Daarnaast maakte Olcay een eigen programma over huiselijk geweld, waar ze zelf als kind slachtoffer van werd. De documentaire Belaagd zorgt voor veel herkenning.
Olcay: “Ik groeide op in Waalwijk waar ik een zware en ingewikkelde jeugd heb gehad. Maar ik heb ook een fantastische jeugd gehad. Het is vaak niet alleen maar goed of slecht. Voor de serie Olcay & Huiselijk Geweld ging ik terug naar de buurt waar ik ben opgegroeid. Dat was confronterend, maar het werkte ook helend.”
Ilona: “Vaak komen vrouwen pas binnen bij Sterk Huis als ze ernstig letsel hebben. Ze hadden zelfs vermoord kunnen worden. Pas in die extreme situaties komen ze in beeld, terwijl ze al jaren te maken hebben met geweld. Kleine incidenten worden steeds groter. De schokkende cijfers over geweld tegen vrouwen zijn nog maar het topje van de ijsberg. Er gebeurt veel achter voordeuren waar we niets van weten.”
Olcay: “Vrouwengeweld kent veel gezichten, het bestaat in allerlei vormen. Wat mij ook weer opvalt in de documentaire Belaagd, is dat er vaak weggekeken wordt. Een vrouw die na een verkrachting met ernstig letsel in het ziekenhuis belandt, waarom vraagt de arts niet door?”
“Vrouwengeweld kent veel gezichten, het bestaat in allerlei vormen.”
Ilona: “Als een kind met een gebroken arm in het ziekenhuis terechtkomt, wordt het hele lichaam gecontroleerd. Dat vier-ogen-beleid bestaat veel minder voor vrouwen. Vrouwen proberen het zelf ook goed te verbergen uit gevoelens van angst, schuld of schaamte. Of ze mogen niets vertellen, waardoor de partner of een familielid van de partner meegaat naar het ziekenhuis. Het alleen spreken van een slachtoffer is dan lastig, maar moet wel georganiseerd worden om de juiste vragen te kunnen stellen.”
Olcay: “Een andere vrouw vertelde dat de arts zag dat ze niet gevallen kon zijn, door de manier waarop haar pols was gebroken. Hij was dus wel scherp, maar een vervolgtraject bleef uit.”
Ilona: “Ook bij Sterk Huis zien wij veel mensen met vaag letsel. Het is dan ontzettend belangrijk om de juiste vragen te stellen. Heb je te maken gehad met seksueel geweld? Als wij die vraag niet stellen, durven mensen er ook niet over te praten. Er bestaat zoveel schaamte. Dat thema is ook voelbaar in Belaagd. Als vrouwen praten over het geweld dat hen is aangedaan, zie je de herbeleving terugkomen, letterlijk met rode vlekken in de nek.”
“Heb je te maken gehad met seksueel geweld? Als wij die vraag niet stellen, durven mensen ook niet te praten.”
Olcay: “De cijfers liegen niet. In Nederland heeft één op de vijf vrouwen te maken met geweld. Misschien geldt dat ook voor deze zaal. Is er iemand aanwezig die iets durft te vertellen?”
Publiek: “Mijn ervaring ligt in het verleden. Wel komt het nog dagelijks naar boven, ook in mijn huidige, gezonde relatie. Ik herken met name de schaamte, het gevoel van eigen-schuld-dikke-bult. Van tevoren dacht ik altijd dat mij zoiets nooit zou overkomen. Dat laat je toch niet toe, dan ga je toch weg bij hem? Daardoor voelde ik mij extra dom en lomp toen het mij overkwam en ging ik me steeds meer afzonderen. Dit heeft in totaal vijf jaar geduurd.”
Olcay: “Die schaamte horen we altijd terugkomen als belangrijkste reden om er niet over te praten. Hoe komen we daar vanaf?”
Ilona: “De spiraal van geweld kent verschillende fasen: van idealisatie naar devaluatie naar destructie. De fase van idealisatie geeft het gevoel dat je de allerbelangrijkste persoon voor de ander bent. Die ander heeft jou hard nodig, ook voor zijn eigen herstel en beschadigingen die hij heeft opgelopen. Dan komt de fase van devaluatie, waarbij je zelfbeeld wordt aangetast. Je bent niks waard, niet mooi en doet rare dingen volgens de ander. Daarna volgt de destructieve fase, waarbij spanningen oplopen en het geweld begint. Deze cirkel blijft zich herhalen. De periodes van idealisatie worden steeds korter en die van devaluatie en destructie worden langer. Doordat je zelfbeeld afbrokkelt en je minder in je eigen kracht gelooft, geef je jezelf de schuld. Daar begint de schaamte. Bij Sterk Huis helpen wij vrouwen niet alleen bij het opruimen van trauma’s, maar ook bij het weer opbouwen van een positief zelfbeeld. In ieder mens schuilt een sterk mens.”
Olcay: “Het feit dat jij in een gewelddadige relatie zit, zegt niets over jouw kracht. We willen vaak een gezicht op mensen plakken: jij ziet er sterk uit, jij als een slachtoffer, maar het zegt allemaal niks. Als je kijkt naar Belaagd ga je je afvragen: is er ergens een meisje of vrouw ter wereld die níét te maken heeft (gehad) met straatintimidatie, geweld of seksueel misbruik?”
“Is er ergens een meisje of vrouw ter wereld die níét te maken heeft (gehad) met straatintimidatie, geweld of seksueel misbruik?”
Ilona: “Ik geloof dat we hier allemaal kwetsbaar voor zijn.”
Olcay: “Het vraagt om een revolutie, om een herprogrammering. We zijn vooral bezig meisjes te vertellen hoe ze zich moeten gedragen, dat ze voorzichtig moeten zijn, maar het gaat vooral ook om de opvoeding van jongens. Ik zag laatst een boekje over hoe je jongens opvoedt tot echte mannen, hoe je hen spelenderwijs leert omgaan met meisjes en later met vrouwen.”
Ilona: “School is de aangewezen plek voor preventie. Daar komt iedereen samen en liggen dus kansen. Het is belangrijk dat we veel vaker met kinderen gaan praten over een normaal concept van een relatie: hoe gaat het thuis, wat is acceptabel en wat niet, heb je het gevoel dat je over dingen kan praten, welke kwetsbaarheden kom je als meisje tegen, welke ingewikkeldheden als jongen? Er zijn steeds meer scholen die dit oppakken.”
Publiek: “In Waalwijk zijn we op veertien scholen begonnen met kleutereducatie op dat vlak.”
Olcay: “Wat goed! Hoe eerder je ermee begint, hoe beter. Ook om het seksisme te doorbreken met ideeën als: jongens mogen niet huilen en meisjes moeten beschermd worden.”
Publiek: “Ook in het voortgezet onderwijs zien wij jongeren ‘grapjes’ naar elkaar maken, waarvan wij als volwassenen denken: dat kan echt niet.”
Ilona: “Veel zogenaamde grapjes – ook binnen relaties van jongeren, denk hierbij aan dating violence – gaan zwaar over grenzen. De helft van de jongeren maakt dit mee en weet niet hoe ze hierop moeten reageren.”
Publiek: “Ik ben vader van vier dochters, die ook van alles hebben meegemaakt. Ik zeg dat ze moeten uitkijken, breng ze naar school, maar kan het niet tegenhouden. Wat moeten we doen?”
Ilona: “Mijn vader zei vroeger altijd: Sla maar ergens een raam in als het gevaarlijk wordt. Toen dacht ik huh, maar nu begrijp ik hem heel goed. We moeten onze dochters leren dat ze voor zichzelf opkomen, nee zeggen, om hulp durven vragen. En als je iets ziet gebeuren of als je zorgen hebt om iemand, kijk dan niet weg. De maatschappij, dat zijn wij hè.”
“De maatschappij, dat zijn wij.”
Publiek: “Ik hoorde laatst twee meisjes van ongeveer twaalf jaar bij het winkelcentrum zeggen: Stuur ‘hoer’ naar haar. Ik ben teruggelopen: Sorry, hebben jullie net ‘hoer’ naar iemand getypt? Als antwoord kreeg ik rode hoofdjes, excuses en het was maar een grapje, waarop ik zei: Hoe zouden jullie het vinden om hoer genoemd te worden? Ik zou maar even sorry sturen.”
Olcay: “Fantastisch gedaan! Je kunt doorlopen of erop afstappen en gedrag veranderen.”
Publiek: “Maar ik vond het wel spannend. Mag je dat zomaar doen, je ermee bemoeien?”
Ilona: “Die twijfels die jij voelt zijn van ons allemaal. Kan ik daar iets van zeggen, durf ik dat wel? Maar heel knap gedaan, daar is lef voor nodig.”
Publiek: “Er wordt veel weggekeken. In het openbaar vervoer, op straat, in het park. Ik ben zelf docent geweest op het mbo. Je wil niet weten hoeveel leerlingen te maken hebben met seksuele intimidatie. Zelfs in de klas, waar docenten wegkijken. Ik vind dat een groot probleem. Daarom ben ik zo blij om vanavond te horen: de maatschappij, dat zijn wij. Als je als vrouw ’s avonds laat niet meer met de trein kan reizen, dan zijn we verloren. Zorg voor elkaar. Zie je op het perron iets gebeuren: stap eropaf, grijp in, maak een opmerking. Draai niet weg, maar doe iets.”
“Als je als vrouw ’s avonds laat niet meer met de trein kan reizen, dan zijn we verloren.”
Publiek: “Maar ik vind dat ook spannend. Het vraagt iets van jezelf om op een groepje af te stappen. Je wil zelf ook geen slachtoffer worden van geweld.”
Olcay: “Je moet ook zeker geen cape aantrekken en er zelf tussen springen als de situatie dreigend en agressief is, maar je kan wel op andere manieren ingrijpen. Zoek hulp en versterking bij omstanders, bel 112.”
Ilona: “Als maatschappij moeten we ingrijpen op wat we zien. Dat kan ook door een vraag te stellen. Kan ik ergens mee helpen, gaat het oké? Het is belangrijk voor slachtoffers om gezien te worden. De meeste vrouwen die bij Sterk Huis komen, zijn wakker geschud door derden. Een buurvrouw, een vriendin die niet losliet. Soms kan het lang duren. Slachtoffers die zeggen ‘Ik ga nu echt weg, dit is de laatste keer’, waarna de idealisatie weer volgt, de inpalming met mooie woorden en een grote bos rozen. Meestal lukt het pas in die laatste fase van destructie, van grote crisis, om eruit te stappen. Dan pas sta je open voor hulp bij het doorbreken van patronen.”
Publiek: “Ik ben misbruikt toen ik vier jaar was. Ik ben twintig jaar lang suïcidaal geweest. Als iemand ook maar één keer aan mij had gevraagd: ‘Hé meid, gaat het wel?’ had ik veel eerder aan de bel getrokken. Je voelt zoveel schaamte, eenzaamheid en je denkt dat je niks meer waard bent. Als iemand zich om je bekommert, voel je je ineens weer een beetje mens.”
Ilona: “Een trauma vóór je zevende levensjaar wortelt zich diep in je persoonlijkheid. Om hier vanavond te durven zeggen wat jou is overkomen, zegt iets over jouw herstel en is zo knap.”
“Als iemand ook maar één keer aan mij had gevraagd: ‘Hé meid, gaat het wel?’ had ik veel eerder aan de bel getrokken.”
Publiek: “De schaamte is vaak zo groot. Ik hoorde laatst over een vrouw die jarenlang is lastiggevallen. Het eerste incident was op haar 14e en ze durfde er pas 44 jaar later over te praten. We moeten het taboe, en ook het victim blamen, doorbreken. Nooit is het jouw schuld.”
Ilona: “Rationeel kan je wel bedenken wat je allemaal zou doen als het jou overkomt, hoe assertief je zou zijn, maar het brein werkt anders. In Belaagd vertelt een meisje over de jongen die zich tegenover haar in de trein ging aftrekken, terwijl hij haar strak aankeek. Het meisje kon niks uitbrengen, leek met secondelijm aan haar stoel vastgezet. In een stresstoestand verandert je brein naar een reptielen- of zoogdierenbrein, een overleefstand: je bevriest, vecht of vlucht. Wees dus niet boos op jezelf, geef jezelf niet de schuld, je brein kon niks anders doen.”
Olcay: “Seksuele intimidatie komt zo vaak voor. Wie in deze zaal is weleens nageroepen, nagefloten of nagesist? Wie is weleens bang geweest op straat? Interessant, ik zie de meesten van ons. Wij vrouwen leven dus eigenlijk altijd met een escape-plan in ons hoofd. Het is belastend om altijd met je veiligheid bezig te moeten zijn.”
“Wij vrouwen leven altijd met een escape-plan in ons hoofd.”
Publiek: “Ik heb veel gepraat met mijn drie zoons over wat wel en niet kan, maar misschien hebben zij vanuit groepsdruk ook weleens een meisje bang gemaakt of nagefloten. Ik schaam me alleen al voor die gedachte.”
Publiek: “Een mannelijke collega vertelde laatst dat hij een training Intimidatie had gevolgd. Hij wist oprecht niet dat het angst bij een vrouw oproept als je als man in het donker te dichtbij loopt. Nu houdt hij bewust meer afstand, zodat een vrouw zich veiliger voelt.”
Ilona: “Wat mooi, het gaat om awareness. Het is een zoektocht waarin we ons met elkaar bevinden, een cultuuromslag die tijd nodig heeft. We moeten onze zonen anders opvoeden en meisjes zelfbewuster maken, zodat ze hun grenzen beter leren bewaken. Wat is acceptabel voor jou, wanneer gaat iets te ver? Praat erover en kijk wat past bij de persoon die tegenover je zit. Ouders hebben hierin een taak, maar dat lukt niet iedereen. Educatie op school is daarom belangrijk. Dit thema vraagt om een actieplan, regionaal en landelijk, met een coördinator.”
Olcay: “Het is geweldig dat we in die revolutie zitten. Ook in het nieuws zien we het terug: we pikken het niet langer en laten voortaan van ons horen met #MeToo en bij grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, bij talentenshows. Langzaam maar zeker gaan we de wereld een stuk veiliger maken samen, tot er op een dag niet meer wordt gesist.”
“Tot er op een dag niet meer wordt gesist…”
De documentaire Belaagd is geregisseerd door Nan Rosens en geproduceerd door Hollandse Helden in samenwerking met KRO-NCRV. Belaagd is vrijdag 9 december om 22:18 uur te zien op NPO2.